اولین چیزی که با شنیدن واژه شخص به ذهن خطور می کند، افراد هستند. افرادی که هر روز در جامعه آنها را می‌بینیم و با آنها زندگی می‌کنیم. اما علاوه بر این نوع، اشخاص دیگری هم نیز وجود دارند. در ادامه این دو نوع شخصیت را بررسی می‌کنیم.
انواع شخصیت :
شخصیت حقیقی
شخصیت حقیقی در واقع همین افراد و انسان‌هایی هستند که با آنها سروکار داریم. هر فرد پس از تولد دارای شخصیت حقیقی می باشد و می‌تواند از حقوق و تکالیفی در جامعه برخوردار شود. افراد از همان سنین کودکی می‌توانند اموالی را در مالکیت خود بگیرند و یا از دیگر حقوق بهره‌مند شوند.
موضوع صحبت فردی از افراد جامعه می باشد. زیرا افراد انسان هستند که در جامعه زندگی می کنند و به فعالیت های متعدد می پردازند. لیکن امروزه این فعالیت صرفاً مخصوص افراد انسان نیست بلکه اشخاص دیگری به حکم قانون می توانند این اعمال را انجام دهند که به آن ها اشخاص حقوقی گفته می شود با این تعریف اشخاص دو نوع می باشند.در ماده 956 ق.م آمده است که اهلیت برای دارا بودن حقوق با زنده متولد شدن انسان شروع و با مرگ او تمام می شود.اهلیت به دو دسته اهلیت تمتع و اهلیت استیفا تقسیم می گردد.
شخصیت حقوقی
نوع دیگر شخصیت، شخصیت حقوقی می باشد. این نوع شخصیت برخلاف شخصیت حقیقی، به افراد و انسان‌ها نسبت داده نمی‌شود. بلکه مجموعه‌ای از افراد است که دور هم جمع شده و به موجب قانون شخصیت مستقل و جدیدی را ایجاد می‌کنند. مانند سازمان‌ها، نهادها، شرکت‌ها…
شخصیت حقوقی، یک شخصیت فرضی و اعتباری است که برای مجموعه‌ای مستقل درنظر گرفته می‌شود. درواقع دو یا چند فرد، دور هم جمع می‌شوند و مجموعه‌ای مستقل را به وجود می‌آورند که شخصیت جداگانه‌ای از این افراد دارد. به این معنا که نام و نشان مربوط به خود را دارد، مسئولیت مخصوص خود را دارد و اموال و بدهی‌های خودش را دارد.
این اشخاص دارای حقوق تکالیف و اموالی هستند که به طور کلی از اموال و حقوق و دارایی افرادی که آن را تشکیل می دهند جداست و دارای کلیه حقوق و تکالیفی می باشند که قانون برای اشخاص حقیقی شناخته است مگر آن چه که ملازمه با طبیعت و فطرت و سرشت انسانی دارد و مختص انسان است مانند حقوق و وظایف ابوت و نبوت ( ماده 588 ق.ت )اشخاص حقوقی مانند اشخاص حقیقی ایجاد می شوند ، زندگی می کنند و روزی حیاتشان خاتمه می یابد، ایجادشان تشکیل و ثبت آن ها، زندگیشان فعالیت آن ها و مرگشان زمان انحلال آن ها می باشد.
تفاوت شخصیت حقوقی و شخصیت حقیقی
تفاوت هایی بین این دو شخصیت وجود دارد که در موارد زیر به شرح آنها پرداخته می شود:
اعتباری و طبیعی بودن
همان گونه که در بالا گفته شد اشخاص حقیقی وجود طبیعی دارند و قابل مشاهده می باشند، در حالی که شخصیت های حقوقی، فرضی و اعتباری هستند.
آغاز و پایان شخصیت:
شخصیت های حقیقی با تولد آغاز می شوند و با مرگ به پایان می رسند ولی شخصیت های حقوقی با اراده مؤسسین آن ها و طبق قرارداد، به وجود می آیند و با منحل شدن یا ورشکستگی از بین می روند.
نام:
طبق قانون هر فردی باید نام و نام خانوادگی داشته باشد. نام را برای او انتخاب می کنند و نام خانوادگی نیز، همان نام خانوادگی پدر است.
اشخاص حقیقی نیز باید یک نام مخصوص به خود را داشته باشند و به ثبت برسند زیرا بدون داشتن نام، معامله و ایجاد ارتباط با سایرین، سخت و حتی نا ممکن می شود.
اقامتگاه:
همانند اشخاص حقیقی که اقامتگاه قانونی خود را دارند، لازم است که اشخاص حقوقی نیز دارای اقامتگاه مخصوص به خود باشند. اوراق قضایی، نامه ها و… به اقامتگاه شخص حقوقی ارسال می شود و اگر افراد دیگر (حقیقی و حقوقی) با این شخصیت کاری داشته باشند، به اقامتگاه او مراجعه می کنند.
اشخاص حقوقی به دو دسته اشخاص حقوقی حقوق عمومی و اشخاص حقوقی حقوق خصوصی تقسیم می شوند:
بند اول : اشخاص حقوقی حقوق عمومی
اشخاص حقوقی حقوق عمومی ویژگی مهم این اشخاص آن است که ذاتاً از امتیازات قدرت عمومی برخور دارند و به نظر می رسد به منظور و اهداف خاصی تشکیل می شوند که نوعاً دادن سرویس و خدمات عمومی است و در چهارچوب ضوابط و مقررات خاصی بوجود می آید مانند وزارتخانه ها، شهرداری ها و سایر مؤسسات دولتی این اشخاص را به همین علت که مرتبط به دولت و حکومت هستند و هدف آن ها خدمت به جامعه و حفظ حکومت است شخصیت حقوقی حقوق عمومی گویند.
بند دوم : اشخاص حقوقی حقوق خصوصی
این اشخاص بین افرادی تشکیل می شوند که از نظر اهداف موضوع به دو دسته تقسیم می شوند:
1. سازمان ها و مؤسسات غیر تجاری
این اشخاص دارای اهداف و مقاصد غیر تجاری می باشند ماده 584 قانون تجارت این ها را این گونه تعریف کرده که کلیه تشکیلات و مؤسساتی است که برای مقاصد غیر تجاری از قبیل امور علمی یا ادبی یا خیریه و امثال آن ها تشکیل می شود اعم از اینکه مؤسس و تشکیل دهندگان قصد انتفاع داشته یا نداشته باشند.
با توجه به این ماده ملاک تشخیص این اشخاص از شرکت های تجاری را نباید قصد انتفاع بدانیم بلکه این موضوعات فعالیت این اشخاص می باشد که آن ها را از شرکت های تجاری متمایز می سازد.در نتیجه کلیه مؤسسات و سازمان هایی که به منظور اهداف غیر تجاری تشکیل می شوند و جزء دستگاه دولتی نباشند، سازمان یا موسسه غیر تجاری می باشد.
2.شرکت های تجاری
در هیچ یک از قوانین ما تعریفی از شرکت تجاری بیان نشده بلکه صرفاً به ذکر انواع آن ها بسنده شده است .به همین علت حقوقدانان، تعاریفی از شرکت های تجاری بدست دادند
از جمله:
1. عبارت است از اینکه چند نفر مالی را برای تجارت و استفاده از منابع آن در میان بگذارند.
2. عبارتست از نوعی شرکت عقدی که به موجب قوانین تجاری و مالی برای انجام امور بازرگانی و بردن سود با سرمایه معین تشکیل و منشاء پیدایش شخصیت حقوقی در حقوق خصوصی می شود.
تفاوت عمده بین اشخاص حقوقی حقوق عمومی و اشخاص حقوقی خصوصی اینست که اشخاص نوع اول به محض بوجود آمدن دارای شخصیت حقوقی بوده و احتیاج به ثبت ندارند ولی اشخاص نوع دوم از تاریخی که مطابق با ضوابط قانونی به ثبت می رسند شخصیت حقوقی پیدا می کنند.
تفاوت اشخاص حقیقی و حقوقی در مسائل کیفری
همانطور که شخصیت حقیقی با ارتکاب به جرم مجازات می شود، شخصیت حقوقی نیز با ارتکاب جرم مجازات می گردد. البته مجرم شناخته شدن شخصیت حقوقی مانع از مجازات شخص حقیقی نخواهد بود. طبق قانون، شخصیت حقوقی نیز با توجه به شدت جرم انجام شده و ضرر و زیان آن به مجازات های زیر محکوم می شود:
- منحل شدن شخص حقوقی
- مصادره اموال شخص حقوقی
- ممنوعیت مدت دار فعالیت شغلی یا اجتماعی برای شخص حقوقی
- ممنوعیت دائم برای فعالیت شغلی یا اجتماعی
- ممنوعیت از دعوت عمومی برای افزایش سرمایه به صورت دائم یا مدت 5 ساله
- ممنوعیت صدور برخی اسناد تجاری، حداکثر برای 5 سال
- جریمه نقدی
- انتشار حکم از طریق رسانه ها
